Afet nedeniyle güç günlerden geçerken televizyonlarda, gazetelerde ve toplumsal medyada; türlü akademisyenlerin, siyasetçilerin, gazetecilerin ve hukukçuların bilhassa dikkat çektiği bir konu da “Deprem Yönetmeliği” veya şimdiki resmi ismiyle “Türkiye Bina Sarsıntı Yönetmeliği”dir.
İşbu yönetmelik “imar barışı” ismiyle da anılan “imar affı” üzere beklentiler sebebiyle veya uygulamadaki kontrol zayıflığı nedeniyle ve mevzuata uymamanın hukuksal müeyyidelerinin yetersizliği nedeniyle inşaat dalında gözardı edilmiş ve edilmekte olan bir yönetmelik olup belgisiz dönemlerde ülkemizde her vakit olduğu üzere, yakın vakitte İstanbul, Van, Elazığ ve İzmir’de de yaşadığımız ve bugünlerde Hatay, Kilis, Kahramanmaraş, Gaziantep, Malatya, Diyarbakır, Osmaniye, Adana, Şanlıurfa, Adıyaman vilayetlerini etkilediği vakit yeterlice kıymetini anladığımız sarsıntı üzere bir afete karşı devletin müspet yükümlülüğü olan bu alanda “imar barışı” üzere isimlerle enkazı derinleştiren düzenlemeleri saf dışı bırakarak daha önemli uygulanması gerekmektedir.
Hukukun rastgele bir alanında affın gerekliliğini görüyorsak orada ya yürütmede bir sorun mevcuttur ya da hukuk devleti unsuru tezahür edemiyor demektir.
Ceza affı, vergi affı, imar affı ve sair af düzenlemeleri tüzel müeyyidelerin halk nezdinde dikkate alınma ve uygulamadaki tartısını azalttığı üzere vaz edilmiş düzenlemenin ve tıpkı konuda yapılacak düzenlemelerin de “saygın”lığına ve “istikrar”ına ziyan vererek hukuk ve adalet sistemine olan itimadı azaltır. Bu yönetmelikte de işte kelam konusu olan zayıflığın müsebbiplerinden biri “imar barışı” ismiyle lanse edilen “imar affı” veyahut “kaçak ya da mevzuata uygun inşa edilmemiş yahut inşa edildikten sonra mevzuata ters hale gelmiş/getirilmiş” yapıların “devlet” tarafından makul bir meblağ karşılığında yapı kayıt evrakı verilerek affedilmesidir.
Son günlerde toplumsal medyada da gündem olan bir görüntü dolanımda. Görüntüde Hollandalı bir stand-up’çı veyahut cümbüş programı sunucusu yakın geçmişte Türkiye’de “kamu spotu” olarak televizyonlarda yayınlanmış olan “imar barışı” reklamını göstererek bu reklamı ve düzenlemeyi şu örnekle alaya alıyor: “Arabanızın freni mi bozuk? Başbakana 100 Euro verin ve… Evet, artık tekrar yola çıkabilirsiniz!”. Bu örnek zelzele yönetmeliğine karşıt davranmanın “trajikomik” olarak algılandığını göstermekte. Türel tarafını halihazırda aslında tartışmakta olduğumuz “imar barışı” sıkıntısının tıpkı vakitte jeoloji, jeofizik ve sismolojiye (deprembilim) ters olması binlerce cana mal olabiliyor.
Peki sıkça kelamını ettiğimiz bu zelzele yönetmeliği neleri düzenler?
Türkiyedeki fay çizgileri ve zelzele bölgelerini gösteren harita dikkate alınmak suretiyle belirlenmiş olan tehlikeli bölgelerde inşa edilecek olan bina çeşidindeki yapıların ne formda inşa edileceğini çeşitli hesap asılları, yer yapısı ve koşulları ile inşa kurallarını ihtiva eden bir yönetmeliktir.
Yönetmeliğin metni çok kısa olup temel içerik yönetmelik ekinde verilmiştir. Esasen detaylı biçimde düzenlenmiş kazuistik bir ek metni olan yönetmeliğin gövde metni şu formdadır:
TÜRKİYE BİNA SARSINTI YÖNETMELİĞİ
Kurum : Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı
Kabul Tarihi : 18.03.2018
RGT : 18.03.2018
RG NO : 30364 (Mükerrer)
Amaç ve kapsam
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin hedefi; tekrar yapılacak, değiştirilecek, büyütülecek resmi ve özel tüm binaların ve bina çeşidi yapıların tamamının yahut kısımlarının zelzele tesiri altında tasarımı ve imali ile mevcut binaların sarsıntı tesiri altındaki performanslarının kıymetlendirilmesi ve güçlendirilmesi için gerekli kuralları ve asgarî şartları belirlemektir.
Dayanak
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 15/5/1959 tarihli ve 7269 sayılı Genel Hayata Müessir Afetler Hasebiyle Alınacak Önlemlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanunun 3 üncü unsuru ile 29/5/2009 tarihli ve 5902 sayılı Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığının Teşkilat ve Misyonları Hakkında Kanunun 12nci ve 17nci hususlarına dayanılarak hazırlanmıştır.
Uygulanacak esaslar
MADDE 3 – (1) Sarsıntı tesiri altında binaların tasarımı için bu Yönetmeliğin ekinde yer alan temeller uygulanır.
Yürürlükten kaldırılan yönetmelik
MADDE 4 – (1) 6/3/2007 tarihli ve 26454 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Zelzele Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.
Yürürlük
MADDE 5 – (1) Bu Yönetmelik 1/1/2019 tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 6 – (1) Bu Yönetmelik kararlarını Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığının bağlı olduğu Bakan yürütür.
Yönetmeliğin ekini Resmi Gazete’den indirebilirsiniz.
Yönetmeliğin sık sık değiştirilmesi
Bir öbür problem de işbu yönetmeliğin çok sık değişmesidir. Ülkemizde, bugüne kadar 1947, 1953, 1961, 1968, 1975, 1998 ve 2007 yıllarında 7 defa düzenlenmiştir. Günümüzde geçerli olan Zelzele Yönetmeliği ise sekizinci olup 18 Mart 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmış, 1 Ocak 2019 tarihinde de yürürlüğe girmiştir.
Bir mevzuat; değişen olay, durum ve koşullara istinaden elbette değişiklik gösterecektir. Zelzeleye karşı yapılacak yapılar konusunda da teknolojik gelişmeler ve gereksinimlerin değişmesi ile dikey yapılaşmadaki artış sarsıntı yönetmeliğinin değişiminde tesirli olmuştur. Lakin tüm bunlara karşın bu sıklıkta değişiklik yapılması bize zelzele bölgesinde yer alan ülkemizin şimdi zelzeleye yönelik alınacak tedbirlere ve bina inşasına dair düzenlemelerinde makul bir olgunluğa erişemediğini göstermektedir.
Deprem yönetmeliğinde kazuistik yolla yani her somut olayı hesaba katmaya çalışmak suretiyle 416 sayfa olarak teknik detayların düzenlendiğini söylemek mümkündür. Sarsıntı yönetmeliğinin içeriğinin yeterliliğinden fazla alanda uygulanmaması ana sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Pratikte eksiksiz bir formda uygulamaya geçebildiği takdirde bu yönetmelik de sarsıntıdaki can ve mal kayıplarını azaltabilecektir. Yıkılan binaların yapıldığı devirde yürürlükte olan mevzuat hangisiyse ona uygun inşa edilmesine karşın yıkılan binalar ise o periyot yürürlükte olan mevzuatta da eksiklikler ve yanlışlar olduğunu açıklayabilecektir. Fakat Elbistan ve Pazarcık merkezli zelzele bölgesindeki binaların ekseriyeti TÜİK bilgilerine nazaran 2000 yılından sonra inşa edilmiş olup bölgede 1 yıllık binaların dahi un ufak olduğunu üzülerek görmekteyiz.
Deprem yönetmeliği dışındaki imar mevzuatı
Deprem Yönetmeliğinin değerinden bu formda bahsettikten sonra İmar mevzuatından da kelam etmek yerinde olacaktır. Ana mevzuat 3194 sayılı İmar Kanunu, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği, Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği ve İstanbul, Ankara, Gaziantep, Hatay, İzmit, Antalya üzere kentlere münhasıran çıkarılmış imar yönetmeliklerinden müteşekkildir. Yapılar işbu imar mevzuatının tümüne uygun olarak inşa edilmelidir. Mevzuata uygun inşa edilmeyen yapılara ruhsat verilmez, yapı mühürlenir ve yapı sahibi yıkım kararı ile birlikte idari para cezası müeyyidesiyle karşılaşır.
“İmar barışı” ya da “imar affı”; 3194 sayılı Kanun’un süreksiz 16. unsurunda, 31 Aralık 2017 tarihinden evvel yapılan yapılar için öngörülmüş olup işbu unsur yeterince verilen “Yapı Kayıt Belgesi”; yapı için daha evvel alınan yıkım kararlarının ve yapıdan ötürü alınan idari para cezalarının tahsil edilmesine mani olmaktadır. “Yapı Kayıt Belgesi”, yapının yenilenmesine yahut “kentsel dönüşüm” uygulamasına kadar geçerlidir. Yapı Kayıt Evrakı düzenlenen yapıların yenilenmesi durumunda yapı yeniden yürürlükte olan imar mevzuatına nazaran inşa edilecektir. İlgili husus net bir biçimde yapının sarsıntıya dayanıklılığı konusunun malikin sorumluluğunda olduğunu düzenlenmektedir.
Kısaca; imar barışında bir bedel ödenerek yapı kullanma dokümanı alınır ve yapı yenilenene dek bu doküman ile yapı kullanılabilir lakin yapının kullanım müddeti için bir azami hudut belirlenmediği için imar affının hedeflerinden yapının kayıt altına alınıp yenilenmesinin sağlanması uygulamada gerçekleşememektedir. Yapı kayıt dokümanını alan malik yapının kullanımına devam etmekte ve geçtiğimiz günlerde yaşanan afetlerde yapıda yaşayan insanları tehlikeye atmaktadır.
Not: Depremzedelerin tüzel açıdan nasıl haklarının olduğu ve ne yapabilecekleri ile ilgili araştırmalar yaptığını görmekteyiz. Bu araştırmalarınızda size Türkiye Barolar Birliği tarafından hazırlanan “Depremzedeler İçin Hukuk Rehberi” isimli kitapçık da yardımcı olacaktır.
Okumak için buraya tıklayabilirsiniz.
Linkedln