Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) maymun çiçeği olarak bilinen Mpoxvirüsü nedeniyle global halk sıhhati için ‘’acil durum’’ ilan etti. WHO’nun tavsiyesinden bir gün evvel de Afrika Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri, maymun çiçeğiyle temaslı olarak kıta çapında halk sıhhati acil durumu ilan etmişti. WHO’ya nazaran yalnızca Afrika’da bu yıl virüsle temaslı 537 mevt yaşandı, toplam olay sayısıysa 15 bini geçti. Uzmanlar şu anki salgının virüsün farklı bir varyantından kaynaklandığını belirtirken, bunun evvelkilere nazaran daha tehlikeli bir varyant olmasından korkuyor. Pekala, maymun çiçeği virüsü nedir? Hangi belirtilere yol açar? Nasıl bulaşır? Tehlikeli midir? 1980’den evvel yapılan çiçek aşısı ne kadar gözetici?
İşte Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Gökçe Demir’in bu sorularıma verdiği karşılıklar:
AŞISI VAR MI?
1980’den evvel çiçek virüsü dünya genelinde önemli bir sorundu ve bu virüs için aşı siyasetleri geliştirildi. Geliştirilen aşı, maymun çiçeği hastalığına karşı da kollayıcıdır. Bu sebeple o periyotlarda çiçek aşısı yapıldığı için şimdiki 45 yaş üstü şahıslar, maymun çiçeği virüsüne karşı da bağışıklık kazanmışlardır. Aşılama kaldırıldığı için, 1980’den sonra kullanılmadı. Şu anda mpox için üç aşı bulunuyor fakat bunlar yalnızca risk altındakiler yahut enfekte bir bireyle yakın temasta bulunanlara veriliyor. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) yaygın bir aşılama programı tavsiye etmiyor. Ne kadar muhafaza sağladıklarını anlamak için yeni mpox varyantlarına karşı aşıların daha fazla denenmesi gerektiğini belirtiyor.
İLK NE VAKİT ORTAYA ÇIKTI?
Maymun çiçeği virüsü, zoonotik (hayvanlardan insanlara geçen) bir hastalık. Birinci olarak 1958’de laboratuvar maymunlarında keşfedildi. İnsanlardaki birinci tespit, 1970’de Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde kaydedildi. Bulguları çiçek hastalığına benzediğinden ‘maymun çiçeği‘ olarak isimlendirildi. Aslında maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare üzere kemirgenlerden beşere geçen bir hastalık. Günümüzdeki görülen salgınlardaki bulaşma yolu beşerden beşere. Enfekte anneden bebeğine plasenta yahut doğum sırasında geçebilir.
CİNSEL YOLLA DA GEÇER Mİ?
Direkt temas yoluyla bulaşan hastalıklarda el hijyenini korumak koşuldur. Bilhassa Afrika ülkelerinden ülkemize gelenlerle ülkemizde yaşayanların sayısı azımsanmayacak kadar çok. Hastalık, bedende oluşan içi su dolu kabarcıklardan oluşan lezyonlara dokunmakla bulaşıyor. Bu sebeple toplu taşımalardaki tutunma aparatları ve kapı kollarından da bulaşma riski yüksektir. Yastık ve çarşaf kılıfları, havlulara da dikkat etmek gerekir. Suya ve sabuna ulaşmak her vakit mümkün olmadığı için cepte ya da çantada el dezenfektanı taşınmasını öneriyoruz. Bu ortada hastalığın cinsel yolla da süratli bulaşabileceği unutulmamalıdır. Uzmanlar, birden fazla partneri ya da yeni cinsel partneri olan şahısların risk altında olduğunu belirtmektedir.
TEDAVİSİ VAR MI?
Özellikle Tip-1 denilen baskın olan cinsin yüzde 4 üzere bir hayati kayıp oranı vardır. Bilhassa de bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerde, yaşlılarda, altta yatan kronik hastalığı olanlarda çok daha ağır seyredebilir. Birçok viral hastalık üzere takviye tedavisi yapılmaktadır. Çiçek virüsü ailesinde kullanılan ilaçlar bağışıklığı düşük olan bu kümede denenebilir.
HANGİ BELİRTİLERE YOL AÇABİLİR?
Maymun çiçeği, çiçek virüsü ailesinin bir üyesidir. Birinci başta öbür viral enfeksiyonlarda olduğu üzere hafif kırgınlık, kas ve eklem ağrısı, farklı olarak lenf bezlerinde şişlikler, yüksek ateş ve döküntülerle seyreder. Döküntüler genelde yüz bölgesinde başlayıp daha sonra avuç içi, kol, bacak, ayak tabanları ve cinsel organ etrafında görülmeye başlar. Bunlar içi su dolu kabarcıklar formunda olur.
ÜLKEMİZDE DE GÖRÜLEBİLİR Mi?
Maymun çiçeği, şimdiye kadar grip ya da Covid-19 üzere kitlesel önemli salgınlar yapmamıştır. Lakin Temmuz ayında 90 bin civarındaki hadise sayısı Dünya Sıhhat Örgütü’nün alarm seviyesini bir derece artırmıştır. 2023’den sonra Tip-1 dediğimiz aslında daha fazla hastalık yapma potansiyeli olan bir formu daha baskın hale geldi. Bilhassa temas yoluyla bulaşan bu hastalık, direkt ya da direkt bulaşabilir. Koronavirüs üzere damlacık yoluyla çok fazla bulaşmaması dünya için bir talihtir. Zira damlacık yoluyla bulaşan hastalıklar, daha çok pandemi potansiyeline sahiptir. Avrupa’da birçok ülkede maymun çiçeği hadisesi bildirildi. Türkiye’de ise İstanbul’da 2022’de bir hadise bildirilmişti. Sonrasında bir bildirim olmadı. Tüm dünyada hareketli bir nüfus var ve milletlerarası seyahatler çok fazla yapılıyor. Bu sebeplerle bulaşma riski yüksek olduğu için Türkiye’de de olay görülmesi kaçınılmazdır. Hastalık ülkemizde şimdi görülmese de bu hiç görülmeyeceği manasına gelmemeli.
OKULLAR AÇILDIĞINDA NE ÜZERE TEDBİRLER ALINMALI?
Okullarda çocuklar birbirleriyle sık temas halindedir. Kuşkulu bir olgu olduğunda sınıf içerisinde bulaş riski de artar. Yüksek ateş ve lenf bezlerinde şişliği olan çocuklar varsa kesinlikle bir sıhhat kuruluşuna başvurarak net bir teşhis konulana kadar çocuklar okula gönderilmemelidir. Ayrıyeten çocuklara el hijyeninin ehemmiyeti sık sık hatırlatılmalı.